Glagoljica

Grškovićev odlomak apostola, 12. vijek

• sredinom 9. vijeka, na traženje vizantijskog cara Mihaila, da bi preveo prve liturgijske spise sa grčkog alfabeta na makedonski (staroslavenski) jezik, braća Ćiril i Metodije, bizantski redovnici iz Soluna, su napravili prvu slavensku azbuku - ćirilicu i glagoljicu
• apostolske knjige iz 10. vijeka koje su upotrebljavali makedonski bogumili, širila je Klementova škola u Bosni          
• za ćirilicu je uzet veći broj slova iz grčkog alfabeta i prilagođen je izgovoru makedonskog jezika
• kasnije je napisana glagoljicu jer je praktičnija za usmene propovijedi
• glagoljica ima oko 40 slova, zavisno o vrsti
• postoje dva oblika glagoljice:
  obli (nastao 862. godine) i uglasti (nastao u 12. stoljeću u Hrvatskoj)
• najstarija faza bosanske srednjovjekovne književnosti bila je glagoljska
•  nesumnjivo je utvrđeno, za veliki broj bosanskih  srednjevjekovnih rukopisa, da im je pramatica i neposredan predložak bio glagoljski
• staru glagoljsku tradiciju su prigrlili bogumili, čiji tekstovi iz 15. vijeka pokazuju tragove glagoljskih originala i pridržavanje jezičkih i redakcijskih osobenosti arhaične Ohridske škole   
• zbog izolovanosti i proganjanja bogumila, kodeksi su zadržali arhaični oblik glagoljice

Narodno pismo - bosančica

Divoševo evanđelje, 1330. godina
pisan bosančicom, usred ćirilskog teksta umetnuta je glagoljica 

 https://www.facebook.com/media/set/?set=oa.1411107832498954&type=1

https://groups.google.com/forum/#!topic/tragom-pisane-bastine-bih/bw1xf6SW7l0

https://picasaweb.google.com/115156917274675590086/DivosevoEvanElje

          

Na osnovu 28 bosanskih srednjevjekovnih rukopisa jasno je da je srednjevjekovna Bosna i Hum imala svoju samostalnu državu sa bosanskohercegovačkim pismom na narodnom jeziku. Na osnovu prikupljenih podataka i citata raznih naučnika i stručnjaka, dobijaju se sljedeći zaključci:

•       nekoliko manihejskih misionara i dobrih učitelja naučili su manihejske svećenike u Bosni i Humu varijantom grčkog pisma koje je u narednim vijekovima dobilo ime bosančica i zadržalo se gotovo do kraja 18. vijeka
•       pismo je jedan oblik grčke ćirilice, a donijeli su ga manihejski misionari u vrijeme dok su Bosna i Hum bili u sastavu Samuilova carstva
•       neki naučnici smatraju da je potekla direktno od Klimenta i Metodija iz Makedonije
•       lokalna bosanskohercegovačka srednjevjekovna verzija ćirilice sa oblikom i pravopisom koje se razlikuje od bugarske, makedonske  i srpske ćirilice
•       veza sa starijom glagoljicom je vidljiva: stariji obrasci kodeksa su pisani na glagoljici i kasnije prepisivani na bosančici
•       broj spomenika pisanih bosančicim veći je i raznovrsniji u odnosu na spomenike pisane glagoljicom
•       Humačka ploča je napisana istom vrstom ćirilice kao i Samuilov natpis iz 992.-993. godine za kojeg se smaralo da je najstariji napisani dokument na ćirilici
•       Humačka ploča potiče krajem 10. vijeka, kad je Bosna sa Humom najvjerovatnije bila u sastavu Samuilova carstva i napisana je na bosančici sa dva slova glagoljice
•       mišljenje Herte Kune je da je ćirilica u Bosnu došla iz Makedonije, a ne iz Srbije jer u njoj nema traga svetosavske grafijske škole    
•       između 10. i 12. vijeka nemamo puno ostataka pisane baštine ali to ne znači da ih nije bilo nego da su samo toliko temeljito uništeni ili ukradeni pa nam trenutno nisu dostupni
•       prvi pisani dokument na bosančici je nastao tek krajem 12. vijeka - Povelja Kulina bana (29.08.1189. g.)
•       bosančicom su pisani: nadgrobni i ktitorski epigrafi; razni crkveni i svjetovni rukopisi sa brojnim elementima čistog i živog narodnog govora; nekanonski tekstovi (apokrifi, molitve); zapisi, natpisi, povelje, pisma - kao značajno blago diplomatske bosanske pismenosti sa izrazitim njegovanjem narodnog jezika; razna evanđelja, djela apostolska, poslanice, apokalipse i apokrifi (kao prijepisi bosanskih starijih glagoljskih tekstova)
•      stećci: nadgrobni spomenci čiji natpisi su uglavnom bili ispisani bosančicom, ali ih ima manji broj sa glagoljicom
•       katkad se na stećcima pominju pisar ili dijak koji je ispisao tekst natpisa pre nego što će ga klesar urezati u kamen
•       pomenom imena pisara ili dijaka odavano je i dužno poštovanje pismenom čovjeku, koji je uvijek cijenjen i poštovan; često se pominje i ime kovača-klesara

                                                                 Bosančicom su pisani:

Batalovo evanđelje, Belićevo evanđelje, Daničićevo evanđelje, 

Pripkovićevo evanđelje, Sofijsko evanđelje, 

Srećkovićevo evanđelje, Treće beogradsko evanđelje

Bosančica sa glagoljskom matricom: 

Giljferdingov apostol,

Brzopisna bosančica: 

Berlinska Aleksandrida

Kaligrafska bosančica: 

Miroslavljevo evanđelje, Hvalov zbornik

Poluustavna bosančica:

Četveroevanđelje iz Dovolje, Grigorovič-Giljferding evanđelje, 

Listići iz Monteprandona, Manojlovo evanđelje, 

Mletački zbornik, Vrutočko evanđelje, 

Kopitarovo evanđelje, Početije svijeta

Uska poluustavna bosančica: 

Nikoljsko evanđelje

Bosančica se miješa s glagoljicom: 

Beogradski Apostol, Divoševo evanđelje, 

Radosavljev zbornik, Čajničko evanđelje

Facebook grupa Tragom pisane baštine BiH

https://www.facebook.com/groups/1411074575835613/

Google grupa Tragom pisane baštine BiH

https://groups.google.com/forum/#!forum/tragom-pisane-bastine-bih

Tragom pisane baštine BiH – Glagoljica i bosančica

http://www.slideshare.net/vaskasotirovdjukic/tragom-pisane-batine-glagoljica-i-bosanica

-           

Narodni jezik srednjevjekovne Bosne i Hercegovine

Daničićevo evanđelje, 14-15. vijek

https://www.facebook.com/media/set/?set=oa.1415241525418918&type=1

https://groups.google.com/forum/#!topic/tragom-pisane-bastine-bih/71OfHbE6akI

https://picasaweb.google.com/115156917274675590086/DanicicevoEvanElje

Do sada jezik u bosanskim rukopisima nije, na žalost, detaljnije proučavan, iako bi njegova struktura i osobenost argumentiranije pokazale ne samo porijeklo većine rukopisa nego i njihovu pripadnost srednjevjekovnoj Bosni i Hercegovini. Naučno je analizirana Berlinska Aleksandrida i ovdje su neki od zaključaka:

• Jezik je izrazito štokavski, Berlinska Aleksandrida prepisana je na zapadnom ili jugozapadnom ikavskom bosanskom području, za šta govori, prije svega, vrlo izrazita ikavština u cijelom tekstu
• Ijekavska zamjena jata, iako daleko rjeđe, a naročito u zavisnim pluralskim padežima imenica i pridjeva, što u prvom redu vezuje neku od podloga ovog kodeksa za dubrovačku regiju.
• Tipičan ijekavizam, kasnije očito prekriven ikavštinom, otvara mogućnost da je sam predložak Berlinske Aleksandride, ili, vjerovatnije, neka od podloga mogla potjecati s dubrovačkog tla, dok, s druge strane, prisustvo jednoga broja crkvenoslavenskih osobina, naročito u domenu leksike, vezuje i ovu Aleksandridu za neku, vremenski, možda, i vrlo udaljenu srpskoslavensku matricu
• Iako je nesumnjivo, na temelju svega rečenog, da je ovaj rukopis Aleksandride prepisan u Bosni, ne može se sa sigurnošću utvrditi kojoj religijskoj sredini pripada ovaj tekst

Crkveni staroslavenski jezik: 

Miroslavljevo evanđelje

Čakavski dijalekt: 

Hrvojev misal

Ijekavica, istočna Bosna: 

Divoševo evanđelje; Čajničko evanđelje; 

Sofijsko evanđelje

Ikavica: 

Radosavljev zbornik; 

Daničićevo evanđelje

Ikavica sa morfološkim arhaizmima: 

Pripkovićevo evanđelje

Ikavica, zapadna Bosna: 

Batalovo evanđelje; Belićevo evanđelje; 

Kopitarovo evanđelje; Vrutočko evanđelje

Štokavski dio neikavske Bosne ili Huma: 
Giljferdingov apostol; 

Grigorovič-Giljferding evanđelje

Štokavica, zapadna Bosna: 

Beogradski Apostol; 

Splitski odlomak glagoljskog misala

Staroslavenski jezik: 

Mihanovićev odlomak Apostola

Facebook grupa Tragom pisane baštine BiH
https://www.facebook.com/groups/1411074575835613/

Google grupa Tragom pisane baštine BiH

https://groups.google.com/forum/#!forum/tragom-pisane-bastine-bih

Picasa Album: Tragom pisane baštine BiH – Glagoljica i Bosančica

https://picasaweb.google.com/115156917274675590086/TragomPisaneBastineBiHGlagoljicaIBosancica