Crkva
bosanska i inkvizicija
Bogumilstvo
se prvobitno javlja među Slovenima centralnog Balkana, kao reformska struja
hrišćanstva. Njegujući narodno pismo, vjerujući u patrijarhalne
predaje svog praslavenskog podrijetla, živeći u družbama, za koje je kršćanska
zajednica bila prije svega ekonomska podloga sazdana na jednakost prava i
dužnosti, Crkva bosanska naziva “đavolskom” sva objavljenja crkvene i feudalne
vlasti a njeni vjernici predstavljaju nasljednike onih primitivnih prasnaga
koje nisu htjele da se podrede organiziranom nasilju feudalnih baruna, ni
rimskih ni vizantijskih biskupa.
U doba najmračnijeg evropskog srednjevjekolja, bosanski čovjek je
pružao otpor mnogo jačima od sebe njegujući autohtoni duhovni habitus, karakterističan bosanski
stil, dok se o njima mislilo kao o
„bosanskoj kugi“. Vladika Vrhbosanski i Đakovački odabrao je za svoju
spavaonicu baš onu sliku posljednjeg bogumila, kralja Stjepana Tomaševića, kada
moli milost nebeskog vladara u predvečerje pada kraljevine Bosne, a sa njom i
Crkve bosanske. Heretička
učenja su se širila Evropom kroz razne sekte: manihejci, masalijani, pavličani,
bogumili, krstjani, albigenzi i katari.
Tabela
15. Hronologija progona heretika
|
Period
|
Vladar
|
Progoni
|
Napomena
|
|
741.-745.
godina
|
Vizantijski
car Konstantin V Kopronim
|
preselio
iz Azije više hiljada sirijskih i jermenskih pavlićana u Trakiju
|
|
|
811.-813.
godina
|
Car
Mihajlo I na zahtev patrijarha
Nićifora
|
proglasio
smrtnu kaznu za manihejce, pavlićane i acingane
|
|
|
970.
godina
|
Car
Jovan I Cimiskije
|
preselio
još oko 200.000 Jermena pavlićana i naselio ih oko Filipopolja (današnjeg
Plovdiva)
|
|
|
1081.—1118.
godina
|
Car
Aleksije I Komnin
|
progoni
bogumila i pavlićana, koji nisu hteli da prihvate vizantijsku crkvenu i
svetovnu vlast.
|
|
|
1140.
godina
|
Sabor
u Konstantinopolju
|
Javna
osuda bogumila na smrt i progon
|
|
|
Doba “dobrog” bana Kulina
1180.-1204.
|
|||
|
1185. godina
|
Metropolitanski sinod u Splitu
|
Javno proklinje sve heretike koji ocrnjuju rimokatoličku crkvu
i papu nakon čega slijede progoni bogumila
|
Ban Kulin prihvata prognane heretike kao „dobre hrišćane“
|
|
1186. godina
|
Župan Stefa Nemanja sazvao crkveno-državni sabor
|
Učenje bogumila ili babuna kako su nazivani u Raškoj je javno
proglaženo heretičkim, zabranjeno a uhvaćeni su prognani iz zemlje, oduzeta
im je imovina a knjige spaljene
|
Ban Kulin prihvata prognane heretike kao „dobre hrišćane“
|
|
1196. godina
|
Splitski nadbiskup Bernard
|
Osudila bogumile kao heretike, prognača ih iz grada uz velike
pogrde, njihova imanja su zaplenjena, a knjige spaljene
|
Ban Kulin prihvata prognane heretike kao „dobre hrišćane“
|
|
08.04.1203. godine
|
Sabor na Bilinom polju
|
Papin izaslanik je na saboru sa starješinama krstjana,
bosanskom vlastelom i banom Kulinom javno ispitivao krstjane od kojih je
zahtjevao da se odreknu svog učenja
|
Ban Kulin je potpisao akt o odbacivanju heretičkog učenja i
prakse. To je bio taktički potez bana kako bi izbjegao opasnost od križarskog
rata
|
|
1209.
godina
|
Papa
Inoćentije III
|
Protiv
katara na jugu Francuske gdje su oblasti Tuluza i Monpeljea
|
Prognani
heretici bježe u Bosnu
|
|
1223.
godina
|
Antipapa
na Balkanu
|
“Jeresnačelnik”
koji živi na Balkanu a heretici ga nazivaju svojim “papom”
|
“Papa
hereticorum” svih dualista Evrope jeste poglavar Crkve bosanske
|
|
1228.-1229.
godina
|
Križarski
rat
|
Progoni
katara u Francuskoj
|
Prognani
bježe u Bosnu pod okrilje Crkve bosanske
|
|
1235.-1238.
godine
|
Herceg
Koloman po odluci ugarskog kralja i sa odobrenjem pape pokreće križarski rat
na Bosnu
|
Bosna
je pružila jaki otpor u kojem su svi bili ujedinjeni. Ban Matej Ninoslav,
iako nije bio krstjanin, stavio se na čelo otpora. Krvav pljačkaški pohod
kroz Bosnu i Hum je samo ojačao Crkvu bosansku jer su se udružili u njenoj
odbrani bosanska vlastela i narod
|
|
|
1320.
godina
|
Sveta
Gora središte pravoslavlja
|
Pojava
bogumila među monasima koja je javno osuđena a oni prognani
|
|
|
1378.
godina
|
Arhiva
inkvizicije tokom saslušanja heretika iz Italije
|
Jakov Bech iz Chieria je, odgovorio inkvizitoru da je bio na
Univerzitetu u Bosni
|
|
Progoni heretika u Evropi
Razdoblje od početka
13. vijeka pa do dolaska na vlast bana Mateja Ninoslava 1232. u Bosni je
obilježeno jačanjem i širenjem Crkve bosanske i njenog učenja, te naglim
porastom moći i uticaja bosanske vlastele. Umjesto da se nakon čina odricanja
1203. godine hereza u Bosni smiri, kako su to u Rimu očekivali, došlo je do
njenog uspona i proširivanja na susjednu Slavoniju, a bosanski krtjani su stupili
u neposredne veze sa zapadnim hereticima. Brojna papska pisma u vremenu od
1221. do 1233. pokazuju da je bosanski krstjanski pokret, nakon što se poslije
1203. kratkotrajno primirio, izbio ponovo svom snagom na površinu. Već 1221.
papa potvrđuje u jednom pismu da „heretici u bosanskim krajevima” ponovo „javno
pripovijedaju zablude svoje opačine na veliku štetu stada Gospodnjeg“.
Od 1180. do 1204.
godine svi prognani heretici su našli utočište u Bosni gdje ih ban Kulin prima
kao “dobre hrišćane”: patarene iz Dalmacije, babune iz Raške, katare iz
Francuske i Italije. Upravo u ovom periodu će se Crkva bosanska razgranati i
ojačati tako da će na Bilinom polju ispred Crkve bosanske biti sedam priora
koji predstavljaju poglavare iz sedam sjedišta Crkve bosanske širom Bosne.
Priliv prognanih patarena je doveo i do prijevoda Novog zavjeta Crkve bosanske
na latinski jezik, a ti rukopisi su se dalje širili Evropom (posebno Francuska
i Italija).
Papa hereticorum
U pismu papinog legata Konrada iz 1223. godine
piše da je „antipapa“ heretičkih albižana boravio negdje „u predjelu Bugarske,
Hrvatske i Dalmacije, pored zemlje ugarskog naroda“. U tom je predjelu „zabluda
toliko ojačala da je biskupe i mnoge druge privukla u svoju opačinu“. Sve se
to, bez sumnje, odnosi na Bosnu. Ovo je jedini podatak da su svi dualisti
Zapadne Evrope imali zajedničkog antipapu čije je sjedište bilo negdje u
Bosni.
Za
bosanske krstjane papa je bio oličenje đavola jer je izmijenio Riječ Božiju pošto za Crkvu bosansku nema posrednika između vjernika i Boga izuzev Isusa Hrista. Papa proglašava spasenje kroz rimsku crkvu, ali
Crkva bosanska govori da nema spasenja osim kroz Sina Božijeg.
Prvi križarski rat u Bosni 1235.-1238.
godina
Križarima
je pružen snažan i odlučan otpor, pa je usljed teškoća ratovanja bosanski
biskup Ivan Teutonac već prve godine rata tražio od Rima da bude razriješen
dužnosti. Kolomanova vojska uspjela je, uz mnogo prolivene krvi, proći kroz
Bosnu i Humsku zemlju. Kada se vojska povukla sa plijenom koji je usput napljačkala,
stvari su u Bosni opet krenule svojim uobičajenim tokom. Ratom
nije bila ugrožena samo Crkva bosanska i krstjani, nego istovremeno i
posjednički interesi bosanske vlastele i ostalog stanovništva, te dinastički
interesi bosanskog bana.
U Bosni je pitanje
odbrane navodne heretičke crkve neophodno imalo državno-politički značaj. Ban
Matej Ninoslav, suočen sa napadom na svoju zemlju, nije oklijevao da se, bez
obzira na vjerska pitanja, odmah stavi na čelo otpora protiv Rima i Ugarske.
Kada ga je Rim optužio da je ponovo otpao od katoličanstva, ban Matej Ninoslav
odbacio je to izjavom da je samo „iz nevolje primio heretike protiv svojih
neprijatelja“. Križarski rat, pokrenut u cilju istrebljenja heretika, ujedinio
je u otporu sve strukture bosanske države – domaću crkvu, vlastelu, seljaštvo i
vladara. Zahvaljujući tako udruženom otporu, križari nisu uspjeli postići
nikakav trajan uspjeh.
Heretički univerzitet u Bosni
Iz
arhiva Inkvizicije imamo podatak da je Jakov Bech iz Chieria iz Italije, oko
1378 . godine bio poslan na heretički Univerzitet u Bosni. Kada ga je 1387.
god. inkvizitor pitao, da li mu je poznato da je u ovu svrhu još ko god u Bosnu
poslat, on je odgovorio da su to bili: Moreto Rabellator iz Chieria prije 40
godina po prilici, oko 1347., Ivan Narro i Granoni Bencio oko 1360, Petar
Patrizi oko 1377, Berardo Roscherio oko 1380 i Petrov brat Jacobini oko godine
1382. Jakov je izjavio, da je ovo sve iz njihovih usta neposredno slušao i
saznao.
Dakle,
sa sigurnošću možemo tvrditi da je u periodu od 1347. do 1382. godine postojao
Univerzitet u Bosni na koji su dolazili heretici iz Zapadne Evrope. Postoje
podaci da su se Biblije Crkve bosanske prevodile sa narodnog bosanskog na
latinski jezik i tako širile u Italiji i Francuskoj.
Trgovina
robljem
Pripadnici Crkve
bosanske, kao navodni heretici, često su
bili žrtve trgovine robljem. Bez obzira na činjenicu da se bosanska vlastela
izrabljivački odnosila prema svom potčinjenom seljaštvu, kmetovima ili
„ljudima“, nije nikada držala robove i ropkinje kao kućnu i drugu poslugu, što
je bio redovan slučaj među „prosvijetljenom“ evropskom gospodom. U Bosni je
trgovina robljem smatrana „nedostojnom i sramnom“, pa se „trgovinom robova u
Bosni zanimahu samo visoko civilizovani Dubrovčani“. Dubrovački akti spominju i
lovce na ljude zvane „ropci“ (raptores hominum). Oni su na zemlji bosanskih
vladara, uglavnom u neposrednom zaleđu Dubrovnika, hvatali ljude i prodavali ih
kao roblje.
LINKOVI TPBBIH:
Blog Tragom
pisane baštine BiH
Facebook Web Tragom pisane baštine BiH
Google grupa Tragom pisane baštine BiH
Nema komentara:
Objavi komentar