Oštećeni rukopisi

Utisak da je, pored nađenog i nabrojanog fonda bosanskih srednjevjekovnih rukopisa, morao da egzistira još jedan širi i raznovrsniji, mnogo originalniji, koji je, na žalost, propao upravo zbog neuklapanja u pravovjerne dogme pravoslavne ili katoličke crkve.  Ono što je preživjelo inkviziciju i progone, uništeno je tokom dva svjetska rata tokom kojih su se odvijale pljačke kulturne pokretne baštine cijeloga Balkana. Danas se ovi rukopisi ili njihovi fragmenti mogu naći u evropskim muzejima i arhivima, ali nijedna od balkanskih zemalja još nije načinila detaljan popis otuđene pisane baštine niti utvrdila gdje se nalazi, mada u susjednoj Hrvatskoj i Srbiji imaju određeni popisi koji nisu kompletni.

Tabela 8. Oštećeni rukopisi

Fragmenti manje od 10 listova	Oštećeni	Izgorili	Izgubljeni	Gotovo kompletni	Kompletni
7	9	2	2	3	5

Iz tabele može se vidjeti da su rijetki sačuvani kompletni rukopisi, a najveći broj rukopisa ima samo nekoliko sačuvanih stranica:

Tabela 9. Sačuvano najmanje listova

Sačuvano listova	Pojedini rukopisi
1 list	Splitski odlomak glagoljskog misala
2 lista	Mihanovićev odlomak Apostola; Belićevo evanđelje;  Listići iz Monteprandona
4 lista	Batalovo evanđelje; Grškovićev odlomak Apostola
8 listova	Početije svijeta; Grigorovič-Giljferding evanđelje
Listovi su odvojeni i čuvaju se na različitim mjestima	Grigorovič-Giljferding evanđelje (2+6 listova); Sofijsko evanđelje (3 odlomka različita); Srećkovićevo evanđelje (2+186 listova); Miroslavljevo evanđelje (1+362 lista)

Ukupna statistika pokazuje da postoji samo 8 kompletnih ili gotovo kompletnih rukopisa a njih 20 je oštećeno, a čak 8 pd njih ima manje od 10 listova.

Tabela 10. Ukupna statistika sačuvanih listova

do 10 listova	do 100	više od 100	gotovo kompletni	listovi su odvojeni
8	3	17	8	4

Na spisak evanđelja koja su sačuvana kompletna ili gotovo kompletna uvršteni su i oni rukopisi koji su izgorjeli ili izgubljeni ali postoji njihov opis.

Tabela 11. Spisak kompletnih rukopisa

Rukopis	Listova
Manojlovo evanđelje	32
Radosavljev zbornik	60
Četveroevanđelje iz Dovolje	114
Treće beogradsko evanđelje	136
Nikoljsko evanđelje	147
Vrutočko evanđelje	157
Čajničko evanđelje	167
Berlinska Aleksandrida	182
Srećkovićevo evanđelje	186+2
Divoševo evanđelje	187
Daničićevo evanđelje	199
Kopitarovo evanđelje	225
Hrvojev misal	247
Beogradski Apostol	258
Pripkovićevo evanđelje	260
Mletački zbornik	300
Giljferdingov apostol	302
Hvalov zbornik	359
Miroslavljevo evanđelje	362+1

Tabela 12. Veličina formata listova rukopisa

14-15 cm	16-17 cm	17-18 cm	19 -20 cm	20-23 cm	21-29 cm	30 cm	40-50 cm
1	4	3	5	6	4	1	1

Format 19-23 cm je najzastupaniji, a s obzirom na progone  inkvizicije i najpraktičniji da se rukopis prenosi tokom bijega. Izuzetak je Miroslavljevo evanđelje koje je namjenski pravljen za pravoslavnu crkvu u Crnoj Gori , a crkveni kodeksi su uvijek velikog formata kako bi ih bilo teško ukrasti.

Tabela 13. Najmanji i najveći rukopisi

Najmanji je do 15 cm	Radosavljev zbornik (14,3 x 11 cm)
Listovi visoki 16 cm i više	Listići iz Monteprandona (16x12 cm); Nikoljsko evanđelje (16,5 x 10,5 cm); Divoševo evanđelje (16,5 x 22,5 cm)
Listovi visoki 17 cm i više	Hvalov zbornik (17 x 11 cm); Belićevo evanđelje (17,8x12,1 cm); Vrutočko evanđelje (17,9 x 11,5 cm)
Tri najveća formata su	Grigorovič-Giljferding evanđelje (27,5 x 20,5 cm); Splitski odlomak glagoljskog misala (30x20 cm); Miroslavljevo evanđelje (41,8 x 28,4 cm)

Tabela 14. 11 rukopisa srednjeg formata

Manojlovo evanđelje	19 x 13 cm
Kopitarovo evanđelje	19 x 15,5 cm
Mletački zbornik	19,5 x 13 cm
Čajničko evanđelje	19,5 x 15 cm
Pripkovićevo evanđelje	19,7 x14,5 cm
Mihanovićev odlomak Apostola	20,5 x 8,5-6,5 cm
Batalovo evanđelje	20,5 x13,5 cm
Četveroevanđelje iz Dovolje	21,5 x14,5 cm
Grškovićev odlomak Apostola	21,7 x 15,5 cm
Giljferdingov apostol	21 x14 cm
Hrvojev misal	22,5 x 31 cm

Izgorjeli rukopisi

Narodna biblioteka Beograda je izgorila tokom bombardovanja  6. aprila oko 16 časova sa zapaljivivim  bombama i tom prilikom uništeno je najmanje 300.000 knjiga. Pored knjižnog fonda, izgorelo je i više od 1.000 srednjevjekovnih rukopisnih knjiga, kao i originalni rukopisi, vladarske i druge povelje, najrazličitiji dokumenti svetovnog i crkvenog karaktera, značajne zbirke turskih rukopisa. Tada su izgorjeli Daničićevo i Treće beogradsko evanđelje.

Facebook album - Daničićevo evanđelje

https://www.facebook.com/media/set/?set=oa.1415241525418918&type=1

Google grupa Tragom pisane baštine BiH – Daničićevo evanđelje

https://groups.google.com/forum/#!topic/tragom-pisane-bastine-bih/71OfHbE6akI

Picasa album – Daničićevo evanđelje

https://picasaweb.google.com/115156917274675590086/DanicicevoEvanElje

Google grupa Tragom pisane baštine BiH – Treće beogradsko evanđelje
https://groups.google.com/forum/#!topic/tragom-pisane-bastine-bih/bkcQ-wLGdjo

Izgubljeni rukopisi

Belićevo i Srećkovićevo evanđelje do dan danas nisu pronađeni, ali najvjerovatnije je da su završili kod nekog kolekcionara, kao što je bio slučaj sa Nikoljskim evanđeljem. Rukopis je bio pohranjen u beogradskoj Narodnoj biblioteci pod sign. rs. br.55 (112), ali u toku I svjetskog rata je izgubljeno. „Nađen“ je ponovo u Dablinu u biblioteci Sir Chester Beatty, gdje se i danas nalazi pod signaturom W 147, uz oznaku »bosanski rukopis«. Sir Chester Beatty je bio poznati veliki kolekcionar i bibliofil, a svoju kolekciju je najviše kupovao u Rusiji, u doba Staljina, gdje je postojalo jako crno tržište starih i rijetkih rukopisa i knjiga. 

Google grupa Tragom pisane baštine BiH – Belićevo evanđelje

https://groups.google.com/forum/#!topic/tragom-pisane-bastine-bih/eqku8yM-k7c

Google grupa Tragom pisane baštine BiH – Srećkovićevo evanđelje
https://groups.google.com/forum/#!topic/tragom-pisane-bastine-bih/wAAir9-lFC8