Narodno pismo – glagoljica i tajnopis

Sredinom 9. vijeka nastala je u Makedoniji  prva slavenska azbuku - ćirilica i glagoljica, čiji su autori bili braća Ćiril i Metodije, redovnici iz Soluna, a na zahtjev vizantijskog cara Mihaila, koji je želio da prevede liturgijske spise sa grčkog alfabeta na makedonski staroslavenski jezik. Za ćirilicu je uzeo veći broj slova iz grčkog alfabeta i prilagodio izgovoru makedonskog jezika, dok je, kasnije, razvio glagoljicu jer je bila praktičnija za usmenu liturgiju. Od 28 bosanskih rukopisa, četiri su sačuvana na glagoljici.  

Tabela 3. Rukopisi na glagoljici

Rukopis	Vrsta glagoljice	Vrijeme nastanka
Grškovićev odlomak apostola	Najstariji odlomak glagoljice, prelazni poluoblik. Nastao je u Zahumlju, pisan je poluoblom glagoljicom a na marginama ima bilješke pisane ćirilicom.	12. vijek
Mihanovićev odlomak rukopisa	Glagoljica poluobla  na staroslavenskom jeziku	12. vijek
Splitski odlomak glagoljskog misala	Poluobla glagoljica	13. vijek
Hrvojev misal	Kaligrafski ispisan tekst , bogato iluminiran , hrvatska uglata glagoljica	1403.-1404. godina

Grškovićev i Mihanovićev odlomak pisani su poluoblom glagoljicom, koja je na prijelazu iz oble istočne u uglatu, zapadnu glagoljicu. Arhaični narodni jezik i osobenost  prijelaza iz istočne u zapadnu varijantu, učinili su da naučnici, u posljednje vrijeme, odvajaju bosansku glagoljicu kao  posebnu i drugačiju od njenih ostalih verzija na Balkanu. 

Takođe je utvrđeno za veliki broj bosanskih  srednjevjekovnih rukopisa na bosančici u periodu između 12. i 15. vijeka, da im je pramatica i neposredan predložak za prepisivanje bio glagoljski. Neki naučnici smatraju da je Klimentska škola, pored glagoljice, prenijela i heretičko učenje bogumila koje se razvilo u 10. vijeku u Makedoniji i Bugarskoj. Rukopisi Crkve bosanske  koji potiču čak i iz  15. vijeka pokazuju tragove glagoljskih originala i pridržavanje jezičkih i redakcijskih osobenosti arhaične Ohridske škole.

Zašto se tako dugo zadržala glagoljska matrica u bosanskim rukopisima moguće je i zbog izolovanosti i proganjanja bogumila, posebno je inkvizicija uništavala kodekse.  Jedinstvenost bosanskih rukopisa leži i u činjenici da se kasnije, usred bosanskog ćirilskog teksta javlja glagoljsko slovo ili tekst, što je moguće da se javlja zbog pogreške tokom prepisivanja, sličnosti ili nerazlikovanja pojedinih glagoljskih slova.

Međutim,  ne postoji jedinstven tip bosanske glagoljice, nego postojeći oblici u rukopisima predstavljaju iskrivljenu sliku glagoljskog pisma  koja nije produkt organski razvijenog pisma, nego se služe mrtvim oblicima u neke određene svrhe. Objašnjenje za to naučnici nalaze upravo u progonima Crkve bosanske i potrebi da sakrije svoje heretičko učenje tako što ubacuje arhaičnu glagoljicu kao tajnopis, namjerno sa ciljem da ih prosječni čitaoci ne razumiju.

Tabela 4. Tajnopis u rukopisima

Rukopis	Vrsta bosančice	Tajnopis
Giljferdingov apostol	Poluustavna bosančica	Glagoljska matrica
Beogradski Apostol	Bosančica, brzopisni kurziv	Ćirilica se miješa sa glagoljicom i grčkim slovima
Divoševo evanđelje	Bosančica, nelijepi poluustav	Usred ćirilskog teksta je umetnuta glagoljica
Radosavljev zbornik	Poluustavna bosančica	Nekoliko redaka teksta na glagoljici
Čajničko evanđelje	Bosančica, brzopisni poluustav	Nekoliko redaka teksta na glagoljici

Svi ovi rukopisi pripadaju Crkvi bosanskoj.

LINKOVI TPBBiH:

Picasa Album: Glagoljica i Bosančica

https://picasaweb.google.com/115156917274675590086/TragomPisaneBastineBiHGlagoljicaIBosancica

Slide prezentacija Glagoljica i bosančica

http://www.slideshare.net/vaskasotirovdjukic/tragom-pisane-batine-glagoljica-i-bosanica