NARODNI JEZIK I PISMO

„Slovo o slovu. Trinaesto

Slovo grizu crvi Ono će ih strti

Slovo je u krvi Slovo je

U smrti“[1]

Fragmenti bosanskih rukopisa su prepoznatljivi po lokalnoj verziji ćirilice, koja, po nekim naučnicima, je prenesena od učenika Klimenta i Neuma iz Makedonije, po nekim je verzija srpske staroslavenske ćirilice a po drugima je kombinacija glagoljice i ćirilice starije od pojave prvih pisanih spomenika u 12. vijeku. Kako god bilo, činjenica je da je identitet i samostalnost srednjevjekovne Bosne građena na autohtonoj tradiciji narodnog jezika i pisma zajedno sa autohtonom religijom, Crkvom bosanskom koja je spriječila veća pokrštavanja tokom srednjeg vijeka u Bosni i tako omogućila autonomiju države i njihovih vladara.

Narodni jezik

Do sada jezik rukopisa nije detaljnije proučavan, iako bi njegova struktura i osobenost argumentiranije pokazali ne samo porijeklo kodeksa nego i razne uticaje pod kojima se razvijala pismenost u Bosni. Fragmenti rukopisa potvrđuju činjenicu da je od 12. pa do 15. vijeka postojala jaka prepisivačka tradicija u okviru Crkve bosanske, unutar koje se je Novi zavjet prevodio sa grčkog i latinskog na narodni jezik i pismo srednjevjekovne Bosne. 

Od 28 rukopisa, samo za njih 15 Hert Kuna je uspjela da prikupi podatke o jeziku na kojem su prepisivani. 

Tabela 1. Jezik rukopisa

Jezik	Broj rukopisa
Staroslavenski jezik	2
Čakavski dijalekt	1
Ikavica	7
Štokavica	4
Ijekavica	1
Ukupno rukopisa	15

Zašto je toliko značajno prijevod Biblije na narodni jezik? Zato što je reforma Martina Lutera započela tek u 16. vijeku, tačnije1534. godine kad je objavio svoj “Akt o supremaciji” u kojem je javno uspostavio nacionalnu crkvu i otvoreno se usprotivio monopolu najjače političke i ekonomske sile Evrope, u koju se razvila rimokatolička crkva. Odbacio je primat pape i insistirao da svećenici prenose Bibliju na narodnom jeziku i pismu.  Očito da, iako je Bosna uništena i njena Crkva bosanska odavno nestala, njene ideje su preživjele i zarazile srce Evrope.

Uticaj raznih naroda ukazuje da se u Bosni razvio narodni jezik u kojem je dominirala ikavica i štokavica. U rukopisima je prisutan arhaični crkvenoslavenski jezik sa elemetima narodnog govora i dominacijom ikavizma. Prema nedostatnim naučnim analizama, naučnici ističu daleku srpskoslavensku matricu koja odgovara Ohridskoj školi i glagoljskoj matrici sa koje su prepisivani rukopisi, dok je dominantni štokavski jezik sa izrazitom ikavciom. U jednom rukopisu se pojavljuje ijekavska zamjena jata a to se pripisuje direktnom uticaju Dubrovnika. 

Tabela 2. Pojedinačni podaci o jezicima

Crkveni staroslavenski jezik	Miroslavljevo evanđelje
Čakavski dijalekt	Hrvojev misal
Ikavica	Radosavljev zbornik; Daničićevo evanđelje
Ikavica sa morfološkim arhaizmima	Pripkovićevo evanđelje
Zapadna Bosna, ikavica	Batalovo evanđelje; Belićevo evanđelje; Kopitarovo evanđelje; Vrutočko evanđelje
Štokavski dio neikavske Bosne ili Hu	Giljferdingov apostol; Grigorovič-Giljferding evanđelje
Zapadna Bosna, štokavica	Beogradski Apostol; Splitski odlomak glagoljskog misala
Ijekavica iz istočne Bosne	Divoševo evanđelje; Čajničko evanđelje; Sofijsko evanđelje

---

[1]              Dizdar, Mak. Kameni spavač. Sarajevo : Sarajevo Publishing, 1996. Str. 167